महाराष्ट्राच्या राजकारणात मुस्लिम मतदारांनी कायमच महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. राज्यातील १२ ते १३% मुस्लिम लोकसंख्या विविध निवडणुकांमध्ये निर्णायक ठरली आहे, विशेषतः ज्या जागांवर मुस्लिम मतदारांचा मोठा प्रभाव आहे. २०१९ च्या विधानसभा आणि लोकसभा निवडणुकांमध्येही मुस्लिम मतदारांनी भूमिका बजावली होती. २०२४ च्या निवडणुकीत या समाजाचे मत कुठे जातील, याकडे सर्वच राजकीय पक्ष लक्ष देत आहेत. मुस्लिम मतदारांची वाटचाल आणि त्यांचे ध्रुवीकरण राजकीय समीकरणे फिरवू शकते.
महाराष्ट्रातील मुस्लिम मतदारांची संख्या आणि त्यांचा राजकीय प्रभाव
महाराष्ट्रातील १२ ते १३% लोकसंख्या मुस्लिम आहे, जे अनेक मतदारसंघांत निर्णायक ठरतात. विशेषतः मुंबई, मालेगाव, औरंगाबाद, नागपूर, अकोला, औरंगाबादसारख्या शहरांमध्ये मुस्लिम मतदारांची संख्या मोठ्या प्रमाणात आहे. या ठिकाणी मुस्लिम समाजाचे एकगठ्ठा मतदान निवडणुकीचे निकाल बदलू शकते.
२०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीतील मुस्लिम आमदारांचा आकडा
२०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीत १० मुस्लिम आमदार विजयी झाले होते. यात काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस, समाजवादी पक्ष, एमआयएम, आणि शिवसेना या विविध पक्षांचे प्रतिनिधित्व होते. हे महाराष्ट्रातील मुस्लिम समाजाच्या राजकीय परिपक्वतेचे आणि बहुतेक पक्षांमध्ये त्यांचा प्रभाव असल्याचे दर्शवते.
- काँग्रेस: ३ मुस्लिम आमदार
- राष्ट्रवादी काँग्रेस: २ मुस्लिम आमदार
- समाजवादी पक्ष: २ मुस्लिम आमदार
- एमआयएम: २ मुस्लिम आमदार
- शिवसेना: १ मुस्लिम आमदार
मुस्लिम समाजाच्या मतांवर राजकीय पक्षांचा विश्वास
मुस्लिम मतदार अनेक वर्षे धर्मनिरपेक्ष पक्षांच्या पाठीशी राहिले आहेत. काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेससारख्या धर्मनिरपेक्ष पक्षांनी मुस्लिम मतपेढीवर आपले वर्चस्व टिकवून ठेवले आहे. मात्र, शिवसेना (उद्धव ठाकरे गट) ने देखील महाविकास आघाडीच्या माध्यमातून या मतांचा काही प्रमाणात फायदा घेतला आहे. २०१९ मध्ये मुस्लिम मतदारांनी काँग्रेस, राष्ट्रवादी आणि शिवसेनेला समर्थन दिल्याने भाजपला संपूर्ण बहुमत मिळवणे कठीण गेले.
वंचित बहुजन आघाडी आणि मुस्लिम मतदार, प्रकाश आंबेडकरांची खेळी
वंचित बहुजन आघाडीचे अध्यक्ष प्रकाश आंबेडकर यांनी मुस्लिम मतदारांवर लक्ष केंद्रित करत एक नवीन प्रयोग केला आहे. २०१९ च्या विधानसभा निवडणुकीत वंचित आघाडीने काही प्रमाणात यश मिळवले होते, परंतु २०२४ साठी त्यांनी मोठ्या प्रमाणात मुस्लिम उमेदवार उभे करण्याचे निश्चित केले आहे. प्रकाश आंबेडकर यांनी दलित-मुस्लिम समीकरणाचा प्रयोग केला आहे, ज्याला “सामाजिक अभियांत्रिकी” असेही संबोधले जाते. त्यांच्या या प्रयोगामध्ये दलित आणि मुस्लिम समाजाला एकत्रित करून एक नवीन राजकीय समीकरण तयार करण्याचा प्रयत्न आहे. २०१९ मध्ये वंचित बहुजन आघाडीला काही मुस्लिम मतदारांनी पाठींबा दिला होता, परंतु यावेळी मोठ्या प्रमाणात उमेदवार उभे करून आंबेडकर हे महाविकास आघाडीच्या मुस्लिम मतांमध्ये विभाजन घडवू शकतात.
मुस्लिम उमेदवारांची संख्या
वंचित बहुजन आघाडीने त्यांच्या दोन यादींत २१ पैकी ११ मुस्लिम उमेदवार दिले आहेत, आणि अजून उमेदवारीच्या याद्या येणे बाकी आहेत. आंबेडकरांनी हे स्पष्ट केले आहे की ते मुस्लिम समाजाला अधिक प्रतिनिधित्व देणार आहेत, जे मुस्लिम मतदारांसाठी आकर्षण ठरू शकते. त्यामुळे महाविकास आघाडीला मुस्लिम मतपेढीवरून धक्का लागू शकतो.
एमआयएमची भूमिका आणि मागणी, असदुद्दीन ओवेसींची आघाडीसाठी मागणी
हैदराबादचे खासदार असदुद्दीन ओवेसी यांच्या एआयएमआयएमने महाराष्ट्रातील २०२४ विधानसभा निवडणुकीसाठी महाविकास आघाडीशी आघाडी करण्याची मागणी केली आहे. ओवेसींनी २३ अशा मतदारसंघांची यादी जाहीर केली आहे, जिथे मुस्लिमांची मतसंख्या २०% पेक्षा जास्त आहे. ओवेसींचे म्हणणे आहे की मुस्लिमांना योग्य प्रतिनिधित्व देण्यासाठी एमआयएमला महाविकास आघाडीत सामील करणे गरजेचे आहे.
महाविकास आघाडीची संभाव्य कोंडी
मात्र, महाविकास आघाडीसाठी एमआयएमसोबत आघाडी करणे एक मोठी आव्हानात्मक बाब आहे. काँग्रेस आणि शरद पवार गटाला एमआयएमसारख्या पक्षासोबत युती करण्याचे धोरण स्पष्ट करणे कठीण वाटते, कारण एमआयएमचे ध्रुवीकरणाचे राजकारण धर्मनिरपेक्ष पक्षांना अडचणीत आणू शकते. उद्धव ठाकरे गटासाठीही हा निर्णय सोपा नाही, कारण एमआयएमसोबत आघाडी करणे त्यांच्या परंपरागत मतदारांमध्ये अस्वस्थता निर्माण करू शकते.
जातीय समीकरणे: मराठा, दलित, ओबीसी, आणि मुस्लिम मते, मराठा समाजाची भूमिका
मराठा समाज हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा आणि प्रभावशाली समाज आहे. लोकसभा निवडणुकीत मराठा समाजाने भाजपला विरोध केला होता, विशेषतः मराठवाडा आणि पश्चिम महाराष्ट्रात. २०२४ च्या विधानसभा निवडणुकीतही मराठा समाजाचे आंदोलन आणि त्याचे परिणाम महत्त्वाचे ठरतील. अनेक मतदारसंघांमध्ये मराठा मतदारांचा मोठा प्रभाव आहे, विशेषतः ११६ जागांवर मराठा मते निर्णायक ठरू शकतात.
इतर मागासवर्गीय आणि मुस्लिम समीकरण
भाजपने महाराष्ट्रात इतर मागासवर्गीय (OBC) मतांचे ध्रुवीकरण करण्याचे प्रयत्न केले आहेत, पण त्याचवेळी मुस्लिम मतदारांना आकर्षित करण्याची भूमिका त्यांना घेणे कठीण आहे. राज्य सरकारने काही निर्णय घेतले आहेत जसे मदरशांच्या शिक्षकांच्या मानधनात वाढ, जे मुस्लिम समाजाला सरकारसोबत आणण्याचा प्रयत्न आहे, परंतु मोठ्या प्रमाणात या मतांवर भाजपचा फारसा प्रभाव पडण्याची शक्यता नाही.
मुस्लिम मतदारांचा २०२४ निवडणुकीतील निर्णायक प्रभाव
महाराष्ट्राच्या २०२४ विधानसभा निवडणुकीत मुस्लिम मतदार निर्णायक भूमिका बजावतील. मुस्लिम मतांचे विभाजन होण्याची शक्यता असल्याने काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस (शरद पवार), वंचित बहुजन आघाडी, आणि एमआयएम यांच्यात मोठा संघर्ष होण्याची शक्यता आहे. वंचित बहुजन आघाडीच्या दलित-मुस्लिम समीकरणाच्या प्रयोगावरही सर्वांचे लक्ष असेल, तर एमआयएमचा आघाडीवर किती प्रभाव राहील हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.
महाविकास आघाडीला मुस्लिम मतांमध्ये एकत्रितपणा हवा आहे, तर महायुतीच्या बाजूने या मतांचे ध्रुवीकरण होऊ नये यासाठी प्रयत्न केले जातील.
