पारंपारिक चौकटीच्या बाहेरचा विचार, शेतकऱ्यांना मदत करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर
सरकारी व्यवस्थेत अधिकारी प्रामुख्याने पूर्वनिश्चित चौकटीत आणि पद्धतींनुसार काम करत असतात, ज्या बहुतांश ब्रिटीशकालीन असतात. या प्रणालींमध्ये अनेकदा स्थित्यंतर होत नसल्याने त्या कालबाह्य आणि अपारदर्शी ठरतात. मात्र काही अधिकारी या परंपरागत चौकटींच्या बाहेर विचार करून, तंत्रज्ञानाचा वापर जनहितार्थ कसा करता येईल, याचा विचार करतात. यापैकी एक अधिकारी म्हणजे नागपूर विभागीय आयुक्त विजयलक्ष्मी बिदरी. त्यांनी पिकांच्या नुकसानीचा पंचनामा करण्यासाठी एक अभिनव तंत्रस्नेही उपक्रम हाती घेतला आहे, ज्याला आता राज्यभर पसंती मिळत आहे.
उपक्रमाचा उद्देश आणि सुरुवात
नागपूर विभागात नैसर्गिक आपत्तीमुळे शेत पिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. याच्या पंचनाम्यासाठी पारंपारिक पद्धती वापरली जात होती, ज्यात शेतकऱ्यांचे नुकसान योग्य प्रकारे आणि वेळेत नोंदवले जात नव्हते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना नुकसान भरपाई मिळण्यास उशीर होत होता. या समस्येचे उत्तर शोधत विजयलक्ष्मी बिदरी यांनी माहिती तंत्रज्ञानाचा वापर करण्याचा निर्णय घेतला आणि महाराष्ट्र रिमोट सेंन्सिंग एप्लिकेशन सेंटरच्या (MRSAC) सहकार्याने एक खास ॲप विकसित केले.
ई-पंचनामा: काय आहे?
या ॲपचे नाव ई-पंचनामा आहे, ज्याद्वारे पिकांच्या नुकसानीचे अचूक आणि प्रमाणित फोटो घेतले जातात. या फोटोंमधून शेतकऱ्यांच्या पिकांचे नुकसान योग्य प्रकारे नोंदवले जाते, जेणेकरून पंचनामा वेळेत पूर्ण होतो आणि नुकसान भरपाईची प्रक्रिया जलद होऊ शकते. हा ॲप कृषी क्षेत्रातील अनेक प्रकारचे पंचनामे करण्यास सक्षम आहे, ज्यात अतिवृष्टी, गारपीट, दुष्काळ आणि इतर नैसर्गिक आपत्तीमुळे झालेल्या नुकसानीची नोंद घेतली जाते.
या ॲपमुळे पंचनाम्याचे काम फक्त अचूक झाले नाही तर पारदर्शकतेतही वाढ झाली आहे. यामुळे अधिकारी कोणत्याही प्रकारच्या चुकीच्या माहितीची शक्यता कमी होऊन नुकसान भरपाई वितरण प्रक्रियेत सुसूत्रता आणू शकले आहेत.
फायदे
ई-पंचनामा उपक्रमामुळे विविध स्तरांवर अनेक फायदे झाले आहेत:
- वेळेची बचत: पारंपारिक पद्धतीमध्ये पंचनामा करायला अनेक दिवस लागायचे. आता या ॲपमुळे पंचनामा अधिक वेगाने होतो, ज्यामुळे नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांना मदत लवकर मिळते.
- अचूकता: ॲपद्वारे घेतले जाणारे फोटो आणि तंत्रज्ञानाचा वापर यामुळे माहिती अधिक अचूक आणि प्रमाणित बनते. यामुळे कोणत्याही प्रकारच्या चुकीच्या माहितीला वाव राहत नाही.
- पारदर्शकता: पारंपारिक पद्धतीत अपारदर्शकता होती, पण ई-पंचनामा उपक्रमामुळे सर्व कामे पारदर्शकपणे होतात. प्रत्येक पंचनाम्याची नोंद संगणकीय पद्धतीने केली जाते, ज्यामुळे कोणतीही माहिती गहाळ होण्याची शक्यता राहत नाही.
- शासनाची मान्यता: या ॲपची प्रायोगिक चाचणी नागपूर विभागातील सहा जिल्ह्यांमध्ये यशस्वीरीत्या पूर्ण झाली आहे. त्यात दाखवलेल्या अचूकता, पारदर्शकता आणि कार्यक्षमतेमुळे आता संपूर्ण राज्यात हा उपक्रम राबवण्याचा निर्णय राज्य शासनाने घेतला आहे.
भारतीय लोक प्रशासन संस्थेकडून गौरव
विजयलक्ष्मी बिदरी यांच्या या नवोन्मेषी उपक्रमाची दखल भारतीय लोक प्रशासन संस्थेने घेतली आहे. त्यांना डॉ. एस.एस. गडकरी पुरस्कार देऊन गौरवण्यात येणार आहे, जो लोक प्रशासनातील नवोपक्रमासाठी दिला जातो. तसेच, त्यांच्या कार्यक्षमता आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रभावी वापरामुळे त्यांची अमेरिकेतील प्रतिष्ठित हॅम्फ्रे फेलोशिप साठी निवड झाली आहे, जे त्यांच्या नेतृत्व आणि प्रशासन कौशल्याचा अधिक विकास करण्यासाठी महत्त्वाचे पाऊल ठरू शकते.
निष्कर्ष
विजयलक्ष्मी बिदरी यांच्या या उपक्रमाने केवळ शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा दिला नाही, तर सरकारी कार्यप्रणालीत आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून ती कशी सुधारता येऊ शकते, याचे उत्तम उदाहरण दिले आहे. त्यांचा हा उपक्रम आता राज्यभरात राबवला जाईल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक जलद, अचूक आणि पारदर्शक सेवा मिळेल, तसेच सरकारी कामकाजात नवे आदर्श निर्माण होतील.
